“`html
Dünya genelinde zeytinyağı, yumurta, portakal suyu ve kakao gibi pek çok gıda ürününün fiyatları son birkaç yılda önemli bir artış gösterdi.
Brezilya’daki kahve tutkunları, toz haline getirilmiş “kahve aromalı içeceklere” yönelmeye başlarken, ABD restoranlarında yumurtalı yemeklere ek ücret talep edilmeye başlandı.
2022’de Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etmesinin ardından, dünya genelinde gıda fiyatları rekor seviyelere ulaştı.
Bu artış, biraz hafiflese de, son 60 yılın birçok bölgesinden daha yüksek seviyelerde devam ediyor.
Uzmanlar, bu durumun bir geçiş dönemi değil, uzun süreli bir trend olduğunu belirtirken, altında yatan nedenlerin de geçici olmadığını vurguluyor.
Uluslararası Gıda Politikaları Araştırma Enstitüsü’nde kıdemli araştırmacı olan Rob Vos, “ucuz gıda dönemi sona erdi” şeklinde bir değerlendirme yapıyor.
“Dünya, bu yeni duruma adapte olmalı”.
Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) tarafından hazırlanan Gıda Fiyat Endeksi, gıda fiyatlarının 2022’de Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin ardından zirve yaptığını göstermektedir.
Bu endeks, bitkisel yağlar, tahıllar, et, şeker ve süt ürünleri gibi beş ana gıda kategorisindeki fiyatları takip ederek genel bir değerlendirme sunmaktadır.
2022 Mart ayında, gerçek gıda fiyatları, yani enflasyonun da göz önünde bulundurulduğu fiyatlandırmalar, yeniden tarihî zirveye ulaştı.
2023’e gelindiğinde fiyatlar düşmüş olsa da, geçen yıl yavaş bir artış trendi gösterdi.
Demografi ve ekonomi uzmanı José Eustáquio Diniz, bu on yılın, son 100 yıl boyunca reel olarak en yüksek gıda fiyatlarına tanıklık ettiğini vurguluyor.
Diniz, bu durumu küresel gıda güvenliği açısından “ciddi” bir tehdit olarak değerlendiriyor.
Gıda fiyatlarının zirve yaptığı son dönemde, 1973 petrol krizinin hemen ardından gıda üretiminde ve taşımacılığında maliyet artışlarına neden olan 1974-1975 yılları dikkat çekiyor.
Ukrayna’daki çatışmalar dünya gıda piyasalarını bozdu. Buna sebep olan en önemli faktör, Rusya ve Ukrayna’nın büyük buğday ve ayçiçek yağı ihracatçıları olmalarıdır.
Bu ürünlerin fiyatları, 2022’nin başında Rusya’nın Ukrayna limanlarını kapatmasıyla yükselmeye başladı, ancak iki ülke arasında yapılan bir anlaşma ile Ukrayna’nın ihracatına devam etme imkânı sağlandı.
Ukrayna, önemli bir buğday üreticisi olarak, 2022’deki işgal sonrası ihracatında büyük sorunlar yaşadı.
FAO’da kıdemli ekonomist Monika Tothova, bu durumun etkilerinin, korkulan kadar şiddetli olmadığını ifade ediyor.
Ama çatışmalar, çiftçiler için gübre fiyatları konusunda başka kaygılar da ortaya çıkardı.
Gübre üretiminde anahtar bir rolü olan doğal gazın fiyatları, 2022’de Ukrayna’daki çatışmalarla birlikte yükselerek gıda maliyetlerini artırdı.
Uzun vadeli etkenler de gıda fiyatlarının yükselmesine katkıda bulunuyor.
IFPRI’den Vos, “Düşük gıda fiyatları dönemi, 1970’lerden bu yana tarımsal verimliliğin artışının bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır” diyor.
Bu dönem, “Yeşil Devrim” olarak adlandırılan yüksek verimli bitki türlerinin ve yoğun tarım tekniklerinin yaygınlaştığı bir zaman dilimidir.
Ancak Vos’a göre, verimlilikteki artış artık yavaşlamakta ve artan gıda talebi fiyatların yükselmesine neden olmaktadır.
Tarım teknikleri değişse de, verim artışı yavaş bir seyir izliyor.
Özellikle gelişmekte olan ülkelerde nüfusun artması ve beslenme alışkanlıklarının değişmesi, talebi artırmaktadır.
Diniz, “İnsanlar daha fazla et, süt ürünleri, meyve ve sebze tüketmeye başladı” diyor ve devam ediyor:
“Ancak bu alanlardaki verimlilik artışı talebe yetişemedi ve gıdaların pahalanmasına neden oldu.”
Diyetlerin evrim geçirmesi, et tüketiminin artmasına yol açtı.
İklim değişikliğinin de gıda fiyatları üzerinden derin etkileri var.
Avrupa Merkez Bankası ve Potsdam İklim Etki Araştırmaları Enstitüsü tarafından gerçekleştirilen bir çalışma, artan sıcaklıkların 2035 yılına kadar gıda enflasyonunu yüzde 3,2 oranında artırabileceğini gösteriyor.
Dünya Bankası’nın 2022 raporu, iklim değişikliğinin son 60 yılda tarımsal verimlilik artışını yavaşlattığını belirtiyor.
Rapor, iklim değişikliğinin tarımı tehdit eden “kritik bir eşik” oluşturabileceği konusunda uyarıyor; bu eşik dolayısıyla olumsuz sonuçlar doğurabileceği belirtiliyor.
Tothova, “Hava koşullarına bağlı birçok tarımsal üretim artık çok belirsiz bir iş” haline geldiğini söylüyor.
Özellikle zeytinyağı, kahve ve kakao gibi ürünler, yaşlı ağaçların ürünleri olmaları ve belirli ülkelerde yoğunlaşmaları nedeniyle hassas durumdadır.
Serra Negra’daki bir kahve bahçesi.
2023 ve 2024 yıllarında Güney Avrupa’yı etkileyen aşırı sıcak hava dalgaları, İspanya ve diğer zeytin yetiştiriciliği bölgelerinde kuraklık yaratmış ve zeytinyağı fiyatlarını artırmıştır.
Londra’daki Imperial College’da yer alan Dünya Hava Olayları İlişkilendirme Girişimi (WWA) araştırmacıları, iklim değişikliği olmasaydı bu tür sıcak hava dalgalarının “neredeyse imkânsız olduğunu” öne sürüyor.
Kahve de iklim değişikliğinden etkilenen önemli bir tarım ürünüdür.
Özellikle Arabica kahve çekirdekleri, Brezilya’daki kuraklık koşulları nedeniyle uluslararası emtia piyasalarında rekor fiyatlara ulaştı.
WWA araştırmacıları, 2023’te yaşanan olağanüstü kuraklık koşullarının temel nedeninin iklim değişikliği olduğunu ifade ediyor.
ABD’de meydana gelen kuş gribi vakaları, on milyonlarca tavuğun itlaf edilmesine yol açtı.
ABD Çalışma İstatistikleri Bürosu’na (US Bureau of Labor Statistics) göre, bir düzine yumurtanın fiyatı 2021’den beri üç kat artarak Mart ayında 6,23 dolara kadar yükseldi.
ABD Başkanı Donald Trump, artan fiyatların sorumlusunu selefi Joe Biden’a atfederken, bazı Demokrat temsilciler yumurta üreticilerinin fiyatları yapay olarak yüksek tutma iddialarını gündeme getiriyor.
Kuş gribi son yıllarda Güney Afrika, Avustralya ve Japonya gibi başka bölgelerde de yumurta fiyatlarını artırdı, ancak bu etkinin ülkeden ülkeye değişiklik gösterdiği belirtiliyor.
Portakal suyu da son zamanlarda fiyat artışlarının hedefi oldu ve Eylül 2022’de emtia piyasalarında yeni rekor seviyelere ulaştı.
Brezilya ve ABD’deki hasatlar, ağaçların özsuyunu emip zarar veren ve meyveleri acılaştırarak bitkileri zamanla öldüren “turunçgil yeşillenme hastalığı” ile etkilenmiştir.
Brezilya’daki kuraklık ve Florida’daki kasırgalar, üretimi ciddi şekilde daraltmıştı. Ancak şu anki fiyatlarda bir düşüş gözlemleniyor.
Yumurta, dünya genelinde fiyatı artan gıdalardan biri oldu.
ABD Başkanı Trump’ın ülkeye giren mallara uyguladığı yeni gümrük vergileri ve genel ticaret pazarındaki belirsizlikler, gıda fiyatlarını etkilemeye devam ediyor.
Tarım piyasalarında belirsizlik çiftçiler için ciddi bir endişe kaynağı.
Tothova, “Eğer ticaret savaşı başlarsa ve gümrük vergileri devreye girerse, önemli ihracat pazarlarını kaybetmek zorunda kalırlar; bu da sezon ortasında üretim ayarlamak zorunda bırakabilir” diyor.
Trump’ın Nisan ayında açıkladığı gümrük tarifeleri finans piyasalarında belirsizlik yarattı.
Ayrıca, bu durum zincirleme etkiler yaratabilir.
Örneğin, Çin, ABD’nin soya fasulyesine karşı misilleme olarak gümrük vergisi uyguladığında, ÇİNli ithalatçılar Brezilya gibi alternatif tedarikçilere yöneldi. Ancak Dünya Bankası’nın raporlarına göre, bu yeni kaynaklar talebi karşılamaktan uzak kaldı ve bu durum ithal fasulye fiyatlarının artmasına neden oldu.
Vos, ABD’nin uyguladığı gümrük vergilerinin küresel gıda fiyatları üzerindeki etkisinin ne olacağının belirsizliğini vurguluyor.
Ayrıca, ekonomik yavaşlamanın gıda fiyatlarını düşürme potansiyeli karşısında dikkatli olmak gerekeceğini ifade ediyor.
Yavaşlama olsa bile, birçok düşük ve orta gelirli ülkede gıda fiyatlarının yükselmeye devam etmesi muhtemel görünüyor.
Bu ülkelerdeki ihracat talebindeki azalma, yerel para birimlerinin değer kaybına yol açarak gıda ithalatını zorlayabilir.
Vos, “Sonuçların kesinliğinden yoksunuz,” diyor ve ekliyor, “Ancak genel olarak olumlu gelişmelerin sayısı oldukça sınırlı.”
2022’den bu yana gıda fiyatları küresel ölçekte düşmüş olsa da, bu durum tüketicilerin marketlerde ödemesi gereken fiyatların her yerde düştüğü anlamına gelmiyor.
Dünya Bankası Beklentiler Grubu’nda kıdemli ekonomist olan Dawit Mekonnen, birçok ülkede gıda fiyatlarının şu an, dört yıl öncesine göre hâlâ ciddi bir şekilde yüksek olduğunu ve bunun “gıda erişilebilirliğini önemli ölçüde tehdit ettiğini” aktarıyor.
Küresel ölçekte yetersiz beslenme oranı da artış gösterdi.
FAO verilerine göre, 2017 yılında dünya nüfusunun sadece yüzde 7,1’i bu oranda yetersiz beslenirken, şu anda bu oran yüzde 9,1’a yükseldi.
Son FAO değerlendirmesi, dünya nüfusunun üçte biri, özellikle Afrika’nın nüfusunun üçte iki kadarını sağlıklı beslenebilecek gelir seviyesine sahip olmadığını belirtiyor.
Bazı ekonomistler, önümüzdeki 12 ay içinde gıda fiyatlarında bir miktar düşüş olabileceğini öngörse de, çoğu uzman daha fazla dalgalanma bekliyor.
Vos, “Fiyatların yükselmesine sebep olan etkenler – artan üretim maliyetleri, tedarik zinciri sorunları, iklim değişikliği ve ticaret politikaları – ortadan kalkmıyor” şeklinde uyarıyor.
“`
